45.

Kazemattenreeks

Vanaf deze plek bij de Lambalgerbrug kunt u over de Liniedijk naar de Broekerbrug lopen (zie het bovenstaande kaartje).
Het klompenpad volgend komt u eerst het punt tegen, waar de Lunterse Beek het Valleikanaal binnenstroomt.

Bij het Valleikanaal en Lunterse beek zijn in de zomer veel weidebeekjuffers te vinden.

Foto: Herman van de Bijtel 

Vervolgens vindt u 5  kazematten type S 3 en 1 flankerende kazemat aan de binnenzijde van de linie. Niet ieder kazemat is goed zichtbaar! Ze dateren allemaal uit 1939-1940 en zijn van Nederlandse makelij.

Neuskazemat

De neuskazemat is een flankerende of B-kazemat. Hij was voorzien van een zware mitrailleur en heeft in tegenstelling tot de S3 kazematten maar één schietgat.

Regen van granaten

Op 10 mei 1940 worden de militairen hier beschoten door Duitse vliegtuigen. Gespannen wacht men af wanneer de Duitse grondtroepen zullen arriveren. Op Pinkstermaandag, 13 mei is het zover. Gedurende 7 uren komt hier een regen van granaten neer, afgeschoten door de Duitse artillerie. Sergeant Wassenman: “Granaten vliegen over en weer, mitrailleurs ratelen, geweerschoten knallen.”

’s Avonds is de strijd alweer voorbij. De Grebbelinie wordt opgegeven en de militairen moeten terugtrekken naar de Hollandse Waterlinie.

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”

44.

Post van Lambalgen

De post van Lambalgen dateert uit 1793, en is aangelegd om de oprukkende Fransen tegen te houden. Foto: Lia van Burgsteden

De Post van Lambalgen ligt tegenover de Lambalgerkeerkade. Als er een vijand zou naderen over de kade, kon deze vanaf deze Post worden beschoten.

De Lambalgerkade is nog steeds te zien vanaf deze plek, de sluis in het Valleikanaal is er niet meer.

Replica
Het huidige werk is een replica van de Post, zoals het ingericht is in 1793 en bedoeld om de Fransen tegen te houden. Het deel van de post ten westen van de Lambalgerbrug is gerestaureerd in 2013/2014.

Bouwtekening van de Spaanse redoute, een stenen toren, die hier gestaan heeft.

De Lambalgerkeerkade is aangelegd om het inundatiewater uit de 3^e kom tegen te houden.

Kaart: provincie Utrecht

Kazematten

De 2 kazematten dateren uit 1939. De losliggende betonnen elementen dienden voor een PAG-opstelling (Pantser Afweer geschut). 

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”

43.

Kazemat en natuur Liniedijk

Het zal er bij deze kazemat tijdens de meidagen van 1940 ongeveer zo hebben uitgezien als op de foto hierboven. Foto: Lia van Burgsteden

Dit is een Nederlandse kazemat die is gebouwd in 1939-1940. Omdat hij uitstekende pinnen bovenop het dak heeft voor camouflagemateriaal, werd hij ook wel stekelvarken genoemd.

Langs de hele Grebbelinie zijn vele van dergelijke kazematten gebouwd.

Kaart van de Grebbelinie met de inundatievelden in 1940. Op het traject van Veenendaal tot Hoogland (groene lijn) ligt de bijna 30 km lange Liniedijk.

Kaart: Provincie Utrecht.

Loopgraaf uit 1940 nabij deze plek van Lambalgen.

Flora en fauna op de Liniedijk

Aan de vegetatie op de Liniedijk is te zien hoe het beheer ter plaatse is. Het gras wordt op deze plek gemaaid. Waar niet wordt gemaaid of dieren grazen vinden we veel bomen en struiken zoals bramen.

Het groot dikkopje snoept graag van de nectar in de bloemen van de braam. Deze dagvlinder wordt regelmatig gezien op de Liniedijk.

Foto: Herman van de Bijtel

Reeën vinden een goede rustplek tussen de struiken en bomen op de Liniedijk.

42.

Coupures

De coupure laat zien dat het een dijk is voor waterkering en verdediging (verhoogde borstwering en daarachter een lage brede walgang voor de militairen)

In 2014 zijn op 6 verschillende doorsnijdingen in de liniedijk coupures aangelegd. De wanden zijn aangelegd met jutezakken gevuld met cement. Zo is het effect van zandzakken ontstaan. Hiermee wordt als aanvulling op het verleden een stuk liniedijk van 10 km tussen de Asschatterkeerkade en de Post van Lambalgen zichtbaar.

Het Valleikanaal is hier door de bedding van de Lunterse beek aangelegd. Deze beek ontspringt, de naam zegt het al, bij Lunteren. Het Valleikanaal werd gegraven tussen 1937 en 1941.

 Gelderse vallei met beken

Een laag gelegen Vallei met veel beken is gemakkelijk onder water te zetten om een vijand tegen te houden.

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”

41.

PAG-kazemat

Foto: Lia van Burgsteden

Tijdens de aanleg van de replica van de loopgraaf werd een betonnen element aangetroffen. Dit was voorzien van de ingekraste letters PAG, wat bleek te staan voor Pantser Afweer Geschut.

Replica

De oorspronkelijke veldkazemat is gebouwd tijdens de mobilisatieperiode van 1939/1940. Nadat de bouw van de replica van de loopgraaf voltooid was, is de PAG-kazemat toegevoegd. Deze kazemat werd en is gebouwd met veelal natuurlijke materialen.

Uitzicht 1940

Vanuit het schietgat kijk je nu uit over groene weiden. In 1940 waren dat oneindige watervlaktes.

De inundatievelden in 1939-1940. Kaart: provincie Utrecht

Uitzicht 1832

In 1832 keek je vanuit deze plek uit op een groot heideveld en een akker, zo is op een oude kaart te zien.

Meer informatie bij het museum “Grebbelinie in het vizier”

40.

De loopgraaf

Nederland Paraat in deze loopgraaf. Foto: Grebbelinie in het Vizier.

De hier aanwezige loopgraaf is een replica van een loopgraaf, zoals deze tijdens de mobilisatieperiode van 1939/1940 aangelegd is als deel van de verdedigingslinie de “Valleistelling” . Tussen Rhenen en Spakenburg zijn kilometers van dit soort loopgraven aangelegd.

Verdediging met behulp van een waterlinie: moeilijk te passeren watervlaktes en dijken waarin een leger zat verschanst. Tekening: Lia van Burgsteden

Het was de bedoeling dat de weilanden aan de overzijde (oostzijde) onder water kwamen te staan. In de volksmond was de linie beter bekend als de “Grebbelinie”.

Inundatievelden bij de Grebbelinie, een waterlinie.

Foto: Historische Kring Leusden

 Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”

39.

Uitkijkpost

Dit is een replica van één van de uitkijkposten in een boom, zoals die er in 1939/1940  diverse rondom het dorp Scherpenzeel waren. Hierdoor was men in staat tijdig waar te nemen wanneer er een vijand naderde.

 Ordonnans

 

Een ordonnans bij Hoeve de Beek, gespeeld door een lid van de re-enactment groep Nederland Paraat. Foto Grebbelinie in het Vizier.

Contact tussen de posten verliep per telefoon en/of ordonnansen. Als er een vijand naderde konden de militairen in de loopgraven gewaarschuwd worden en  in de hoogste staat van paraatheid worden gebracht.

Uitkijkpost in de watertoren

De watertoren dateert uit 1937 en heeft in de oorlog dienst gedaan als uitkijkpost.

Foto: Wikipedia

De boerderij Hoeve de Beek dateert uit 1880 en is gebouwd op de contouren van een oudere boerderij met de naam Cleijn Davelaar.

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier

 Het museum bevindt zich in een schuur van Hoeve de Beek.

Openingstijden mei t/m sept: di, wo, vr en za van 10.30 tot 15.00 uur en op afspraak.

38.

Kazemat

Deze Nederlandse kazemat had één ingang. De andere openingen zijn schietgaten. Loop eens om de kazemat heen om de schietgaten te tellen.

De kazemat is gebouwd tijdens de mobilisatieperiode van 1939/1940 en maakte deel uit van de verdedigingslinie de “Valleistelling” (een waterlinie). In de volksmond beter bekend als de “Grebbelinie”.

Stekelvarken

Deze kazemat is van het S-3 type. De meer populaire benaming onder de soldaten was “Stekelvarken”. De bemanning bestond uit 2 personen die de mitrailleur bedienden.

Een lichte mitrailleur die in mei 1940 werd gebruikt in de Nederlandse kazematten.

Natuur

Na 1951 kon de natuur zijn gang gaan op de liniedijken. Naast deze kazemat zien we op de natte lage plekken elzen en wilgen en op de hogere droge delen eiken en hazelaars.

Wilgenkatjes leveren veel stuifmeel voor insecten zoals bijen. 

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”.

37.

De Pothbrug

Gebouwen van Armen de Poth in Amersfoort met hofje.

Vanaf deze plek is de sluis en de Pothbrug over het Valleikanaal te zien, de voormalige Lunterse Beek. De Pothbrug dankt zijn naam aan de Stichting ‘Armen de Poth’ in Amersfoort. Deze liefdadige instelling uit 1350 bezat grote stukken land naast de Pothbrug. 

Opgeblazen in 1940

De Pothbrug in 1939.

Foto: Stichting Oud Woudenberg

Toen tijdens de evacuatie op 11 en 12 mei 1940 de bewoners uit Scherpenzeel waren vertrokken naar station Woudenberg-Scherpenzeel werden de wegen afgesloten en de Pothbrug om kwart voor acht in de avond op 12 mei 1940 opgeblazen.

Victory-bridge in 1945

De Victory-bridge in 1945.

Foto: Grebbelinie in het Vizier

Duitse troepen bliezen de Pothbrug op tijdens de terugtocht van de Grebbelinie (toen Pantherstellung) in mei 1945. Britse ‘Royal Engineers’ hebben toen een nieuwe noodbrug de zogenaamde Victory-Bridge aangelegd.

Damsluis

Damsluis bij de Pothbrug uit 1865. Er stond een huisje naast waarin de schotbalken lagen om de sluis te dichten. De Stationsstraat diende namelijk als keerkade voor het inundatiewater.

Wederopbouwboerderij

Aan de overkant van het Valleikanaal ligt de wederopbouwboerderij Groot Vlastuin. De boerderijen die in het schootsveld van de linie lagen werden afgebrand en in de oorlog weer opgebouwd.

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”.

36.

Duitse bunker

Deze Duitse bunker (R703) werd gebouwd in 1944. De voormalige Valleistelling van 1940  werd door de Duitsers weer in gebruik gesteld. De naam werd echter gewijzigd in de voor hen meer toepasselijke naam “Pantherstellung”. 

Bevrijders kwamen uit het oosten

De inrichting van deze Pantherstelling was oorspronkelijk naar het westen gericht, vandaar dat het schietgat van deze bunker noordwestelijk is gesitueerd. De Canadezen en Engelsen kwamen echter vanuit het oosten over de Veluwe.  

Uit het schietgat stak de loop van een groot kanon waarmee vijandelijke tanks konden worden uitgeschakeld.

Foto: Lia van Burgsteden

Pakje sigaretten

De Duitse Wehrmacht riep vrijwilligers op om te komen werken aan de Pantherstellung bij Woudenberg: “Volledige verzorging, alsmede wekelijks een pakje sigaretten. Dagloon f 5,-“, is op de affiches te lezen.

Dassen

Tegenwoordig is de Grebbelinie een natuurgebied. Er komen veel soorten dieren voor zoals dassen.

Een das. Bron Wikipedia.

Meer informatie in het museum “Grebbelinie in het vizier”

  

35. De Nieuwe Zevenmorgen

Boerderij de Nieuwe Zevenmorgen in 1928.
Foto: Alice van Ginkel, Valleisport.

Naast de dijk zie je boerderij de Nieuwe Zevenmorgen liggen. Deze boerderij is in 1914 gebouwd.

Akkers

Eeuwenlang zijn er vele gewassen geteeld op het boerenland langs de Grebbelinie. Op de akkers stonden boekweit, gerst, tarwe, rogge en haver. In de 19^e eeuw waren ook nog heidevelden te zien (roze op onderstaande kaart).

Kampenlandschap rond boerderij de Nieuw Zevenmorgen op een kaart uit 1905. Je ziet verspreid liggende boerderijen met hoekjes land van allerlei vormen.

Kampenlandschap

Je kan zien dat het land rond de boerderij hoger gelegen is op een dekzandrug. Dekzandruggen zijn zo’n 10.000 jaar geleden ontstaan in de Gelderse Vallei. De wind blies het zand op tot zandduinen. Op de dekzandruggen ontstonden rond het jaar 1000 kampenlandschappen door landbouwers die steeds een nieuw hoekje land ontgonnen. 

Militairen die tijdens de mobilisatie van 1939-1940 aan de Grebbelinie werkten rusten hier even uit naast boerderij De Nieuwe Zevenmorgen.

In boerderij de Nieuwe Zevenmorgen organiseert Valleisport allerlei groepsuitjes op afspraak.

34. De Roffelaarskade

Vanaf deze plek is de stuw van Roffelaar te zien. Het waterschap Vallei en Veluwe kan met behulp van deze stuw de waterstand in het Valleikanaal regelen. 

Dam bij oorlogsdreiging

In de sleuven van de sluismuren (zie foto hierboven) kon bij oorlogsdreiging een dam worden geplaatst. Daardoor overstroomde het Valleikanaal. Zo  konden de landerijen naast het kanaal van een laag water worden voorzien. Om dit water niet naar het lagere noorden te laten wegstromen, werden keerkades aangelegd zoals de Roffelaarskade. Deze kade ligt achter de sluis/stuw.

De Grebbelinie met in blauw het water van de inundatievelden bij oorlogsdreiging. Bij de rode pijl is de Roffelaarskade te zien. Eén van de keerkades die het water tegen moest houden.

Kaart: Provincie Utrecht.

De Roffelaarskade werd aangelegd in 1744-1745, als onderdeel van de Grebbelinie. 

Aan boerderij de Roffelaar heeft de Roffelaarskade zijn naam te danken.

33. De witte brug

Deze brug staat bekend als de witte brug en ligt over het Valleikanaal. Dit kanaal is gegraven van 1937 tot 1941 over de lopen van enkele oude beken. Op deze plek liep vroeger de Lunterse beek.

De Lunterse beek, nog met een meanderende loop op een kaart uit 1905. Bij het graven van het Valleikanaal is de beek recht getrokken.

Door het rechttrekken van de beek werd een deel van het land van landbouwer Wittenberg afgesneden. Wittenberg woonde op Ekris. Daarom kreeg hij de beschikking over een brug om zijn land aan de overkant van het kanaal te bereiken. De brug heette toen de Wittenberg brug en is later afgekort tot de Witte brug.

Bekenstelsel

De Lunterse beek maakt deel uit van een stelsel van beken in de Gelderse Vallei. Door de komvorm en het aanwezige beekwater was de Vallei gemakkelijk onder water te zetten. Al eeuwenlang wordt een waterbarrière gebruikt om een vijand op afstand te houden.

Stelsel van beken in de Gelderse Vallei die naar het oosten en noorden stroomden.

Het bijna 40 km lange Valleikanaal is voor een groot deel met de hand gegraven door werklozen.

Foto: Historische Kring Leusden